گواهی برخی از محدثین و رجال جرح و تعدیل نسبت به ثقه و معتمد بودن امام ابوحنیفه

یحیی بن معین

قال محمد بن سعد الکوفی :

سمعت یحیی بن معین یقول : کان أبوحنیفة ثقة لایحدّث بالحدیث إلاّ بما یحفظه ، و لا یحدّث بما لایحفظ .

(تهذیب الکمال ج۲۹ ، ص ۴۲۴)

ترجمه:محمد بن سعد کوفی می‌گوید :از یحیی بن معین شنیدم که می‌گفت : امام ابوحنیفه ثقه بود، و جز آن احادیثی که در حفظ داشت روایت نمی‌کرد، و آن چه در حفظ نداشت آن‌ها را روایت نمی‌کرد.

و قال صالح بن محمد الأسدی الحافظ : سمعت یحیی بن معین یقول : کان أبوحنیفة ثقة فی الحدیث . صالح بن محمد اسدی حافظ می‌گوید :

ترجمه:از یحیی بن معین شنیدم که می‌گفت : امام ابوحنیفه در حدیث ثقه است.

و قال أحمد بن محمد بن القاسم بن محرز عن یحیی بن معین : کان أبو حنیفة لابأس به . و قال مرة : کان أبوحنیفة عندنا من أهل الصدق، لم یتّهم بالکذب ، و لقد ضربه ابن هبیرة علی القضاء فأبی أن یکون قاضیاً .

(تهذیب الکمال ج۲۹ ، ص ۴۲۴)ترجمه:احمد بن محمد بن القاسم بن محرز از یحیی بن معین نقل کرده است : امام ابوحنیفه اشکالی ندارد.( گفتنِ «لابأس به» نزد یحیی بن معین برابر با ثقه گفتن ایشان است- کما فی ثقات ابن الشاهین) و یک بار گفت : امام ابوحنیفه نزد ما از اهل صدق است و متَّهَم به کذب نشده، امیر ابن هبیره او را زد که قضاوت را قبول کند، امّا او از قاضی شدن انکار ورزید.

و ذکر الإمام النسفی بإسناده عن أحمد بن محمد البغدادی قال : سألت یحیی بن معین عنه ، فقال : «عدل ثقة ، ما ظنّک بمن عدّله ابن المبارک و وکیع».

(مناقب کردری ص ۱۰۱)

ترجمه:امام نسفی با سندش از احمد بن محمد بغدادی نقل کرده است که او گفت : از یحیی بن معین نسبت به امام ابوحنیفه سوال کردم گفت : او عادل و ثقه هست. گمان تو در حقّ کسی که ابن مبارک و وکیع او را تعدیل کرده‌اند چیست؟!

– امام علی بن المدینی :

قال علی بن المدینی : أبوحنیفة روی عنه الثوری و ابن المبارک و حماد بن زید و جعفر بن عون ، و هو ثقة لابأس به .

(جامع بیان العلم و فضله لابن عبدالبر ص ۴۳۷)

علی بن مدینی -کسی که امام بخاری جلویش خود را کوچک می‌شمرد – گفت :از امام ابوحنیفه ،سفیان ثوری،وابن مبارک و حماد بن زید و جعفربن عون روایت کرده اند، و او ثقه است ، هیچ اشکالی ندارد.

– امیر المؤمنین فی الحدیث ، امام شعبه نضر بن علی قال : کنّا عند شعبة فقیل له : مات أبوحنیفة! فقال بعد ما استرجع : لقد طفئ عن أهل الکوفة ضوء نور العلم ، أما ! إنّهم لایرون مثله أبداً .

(أخبار أبی حنیفة و أصحابه ، ص ۷۲)

ترجمه:نضر بن کنانه می‌گوید : ما نزد امام شعبه بودیم. به او اطلاع داده شد که امام ابوحنیفه وفات کرد. پس از خواندن « إنّا لله و إنّا إلیه راجعون» گفت : پرتو نور علم از کوفه خاموش شد، خبر دار! آنان تا ابد نظیر او را نخواهند دید.

ابن عبدالبرّ نیز نوشته است : وقال الحسن بن علی الحلوانی : قال لی شبابة بن سوار : کان شعبة حسن الرأی فی أبی حنیفة .

(جامع بیان العلم وفضله لابن عبد البر، ص ۴۳۷)

ترجمه:شعبه نسبت به امام ابوحنیفه رای خوبی داشت.

 

حضرت شعبة با تشدّدی که در روایت حدیث هم برای خود و هم برای محدثین دیگر قائل بود به امام ابوحنیفه دستور روایت حدیث می‌دهد که این بالاترین توثیق از امیر المؤمنین فی الحدیث برای امام اعظم رحمهما الله تعالی است .

سئل یحیی بن معین عن أبی حنیفة فقال : « هو ثقة ما سمعت أحداً ضعّفه ، هذا شعبة بن الحجاج یکتب إلیه أن یحدّث یأمره ، و شعبة شعبة ».

(حاشیه مقدمة التعلیم ، ص۱۳۵)

ترجمه: امام یحیی بن معین نسبت به امام ابوحنیفه سوال کرده شد، در جواب گفت : « او ثقه است، من از کسی نشنیده‌ام که او را تضعیف کند،این شعبه بن حجاج است که برایش نامه می‌نویسد که حدیث روایت کند، و شعبه که شعبه است».

یعنی شعبه به ضعفاء اجازه‌ی روایت حدیث را نمی‌داند و با شدّت آنان را از تحدیث منع می‌کرد، امّا وقتی که او به امام ابوحنیفه دستور روایت حدیث می‌دهد ،یعنی این که امام ابوحنیفه نزد ایشان ثقه و قابل اعتماد است.

-عمرو بن دیناراو می گوید  : أبوحنیفة  إمام هذه الأمّة .

(مقدمة التعلیم ص ۱۳۳)

ترجمه:امام ابوحنیفه امام این امّت است.

– امام طحاوی :

امام ابو جعفر طحاوی رحمه الله در « مغانی الأخیار من رجال الآثار»  نوشته است : « أبوحنیفة الإمام الأعظم ثقة ثبت فقیه مشهور» .

( ابوحنیفة النعمان لوهبی الغاوجی ، ص ۱۸۴)

ترجمه:امام ابوحنیفه امام اعظم ثقه ثبت فقیهی مشهور است.

– ابن شاهین :

و ذکره ابن شاهین فی « تاریخ أسماء الثقات» ممن نقل عنهم العلم . ص ۳۲۳ ، رقم ۱۴۱۱٫

 

– امام عجلی :

امام عجلی نیز ایشان را در معرفة الثقات ذکر نموده است : «النعمان بن ثابت أبو حنیفة کوفی تیمی من رهط حمزة الزیات وکان خزازا یبیع الخز » .

(معرفة الثقات للعجلی  ج ۲ / ص ۶۴ از المکتبة الشاملة به شماره  [ ۱۸۵۳ ])و… و… و …

حفظ امام اعظم اگر چه بعد از اثبات ثقه بودن امام نیازی به ذکر حفظ امام نیست؛

امّا چون برخی از غیر مقلدان می‌گویند : حافظه‌ی امام قوی نبوده است و از همین جهت تضعیفش می‌کنند،برخی از شهادات ائمه را نقل می‌کنیم :

– مکّی بن ابراهیم :

مکّی بن إبراهیم  قال :  کان أبوحنیفة تقیّا زاهداً عالماً راغباً فی الآخرة صدوق اللسان أحفظ أهل زمانه .

(مناقب موفق ص ۱۹۰)

ترجمه:مکی بن ابراهیم گفت : امام ابوحنیفه تقی، زاهد، عالم و رغبت کننده در آخرت بود، زبانش بسیار راستگو و با حافظه‌ترین اهل زمان خودش بود.

– اسرائیل بن یونس :

امام صیمری با سندش از حضرت اسرائیل بن یونس روایت کرده که او گفت : « نعم الرجل النعمان ! ما کان أحفظه لکلّ حدیث فیه فقه ، و أشد فحصاً عنه و أعلمه بما فیه من الفقه . و کان قد ضبط عن حماد فأحسن الضبط عنه » .

(أخبار أبی حنیفة و أصحابه ، ص ۹ و تاریخ بغداد …….)

ترجمه: نعمان چه مرد خوبی است ! چه خوب حافظ احادیث فقهی است ! از همه بیشتر در جستجوی آن‌ها و چقدر نسبت به فقه آن ها داناست !

اسرائیل با صیغه‌ی تعجّب حفظ امام را ذکر کرده است که دال بر مبالغه در آن است.

– یزید بن هارون :

عن تمیم بن المنتصر : قال : کنت عند یزید بن هارون فذکر أبوحنیفة ، فنال إنسان منه (أی من أبی‌حنیفة) ، فأطرق طویلاً ، قالوا : رحمک الله حدّثنا. فقال : کان أبوحنیفة تقیا نقیا زاهدا عالما، صدوق اللسان، أحفظ أهل زمانه ، و سمعت کلّ من أدرکته من أهل زمانه یقول : إنه ما رأی أفقه منه .

( الإمام الصمیری ، أخبار أبی حنیفة و أصحابه ، ص۳۶  چاپ دوم بیروت ۱۹۷۶م موافق با ۱۳۹۶هـ ق )

ترجمه: امام ابوحنیفه تقی، نقی، زاهد، عالم و زبانش بسیار راستگو و با حافظه‌ترین اهل زمان خودش بود، من با هر کسی که از اهل زمان او برخورد کردم شنیدم که می‌گفت : وی از او شخصی فقیه‌تر ندیده است.

– عبدالله بن المبارک :

قال ابن المبارک رحمه الله : غلب أبوحنیفة الناس بالحفظ ، و الفقه ، و الصیانة و شدّة الورع .

(مناقب موفق ، ص ۱۸۴)

ترجمه:امام ابن المبارک گفت : امام ابوحنیفه از مردم با حفظ، فقه و صیانت و شدّن ورع غالب بود.

– امیر المؤمنین فی الحدیث امام شعبه :

امام صیمری با سندش از خالد بن الحارث روایت کرده است که او گفت : از شعبه شنیدم که او گفت : « … وکان (‌أبوحنیفة) – و اللهِ – حسن الفهم جیّد الحفظ …».

(أخبار أبی حنیفة و أصحابه ، ص ۹) … به خدا سوگند که امام ابوحنیفه فهمش خوب و حافظه‌اش جیّد بود…

 

مفتی مکه مکرمه علامه ابن حجر هیتمی شافعی نیز نوشته است : «وقال شعبة أیضا : ” کان – والله – حسن الفهم جید الحفظ ” ».

الخیرات الحسان فی مناقب أبی حنیفة النعمان ” ص (۳۲)

ترجمه:به خدا سوگند که امام ابوحنیفه فهمش خوب و حافظه‌اش جیّد بود

– ابن خلکان :

ابن خلکان : مثل هذا الإمام لایشک فی دینه و لا فی ورعه ، و لا فی حفظه

(تاریخ ابن خلکان ، ج۲ ، ص ۱۶۵)

ترجمه:در دین ، ورع و حفظ این امام شکی وجود ندارد.   و… و…و…

این است شخصیت امام ابوحنیفه رحمه الله در حدیث و فقه نه آن چه با سند ضعیف و جعلی در تاریخ بغداد نوشته‌شده است.