مسح بر جورابهای نازک امروزی جایز نیست

مسح بر جورابهای نخی، کتانی و نایلونی امروزی جایز نیت و تمامی فقهاء و مجتهدین اهل سنت و جماعت این اُمت بر این مسئله اجماع دارند، زیرا حکم شستن پای به صراحت تمام در آیت قرآن مجید وارد است:وَ اَرْجُلَکُمْ اِلَی الْکَعْبَیْنِ. سورة مائده: آیۀ ۶یعنی پاهای تان را با بُجُـلَک (شتالنگ) بشوئید.و این صراحت و تعمیم متقاضی بود که پاها همیشه شسته شوند و مسح بر آنها هرگز جایز نباشد، اگرچه این مسح بر روی موزه های چرمی نیز باشد، حتی اگر یکی دو حدیث هم دربارۀ آن مروی باشد، زیرا هیچ حدیثی که از طریق خبر واحد ثابت شده باشد معارِض قرآن گردیده نمی تواند، اما مجتهدین اُمت اسلامیه مسح بر موزه های ساخته شده از چرم را اجماعاً به آن سبب جایز دانسته اند که حکم جواز مسح بر آن به صورت متواتر از رسول الله صلی الله علیه وسلم ثابت است، چنانچه حضرت امام الائمة و المسلمین امام اعظم ابو حنیفه رَضِیَ الله عَنْهُ می فرماید:مَا قُلْتُ بِالْمَسْحِ حَتّی جَاءَنِیْ فِیْهِ ضَوْءُ النَّهَارِ.ترجمه: من بر جواز مسح بر موزه های چرمی تا هنگامی قائل نشدم که دلایل آن مانند روشنائی روز برایم نیامد. (البحرالرائق: ۱/۱۷۳ و فتح القدیر: ۱/ ۱۲۶و فتاوی عثمانی: ۱/۳۴ چنانچه جواز مَسح بر خُفَّین (موزه های چرمی) توسط ۸۰ تن از صحابۀ کرام مروی است. حضرت حسن بصری رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَی می گوید:اَدْرَکتُ سَبْعِیْنَ بَدْرِیّاً مِنَ الصَّحَابَةِ کُلّهُمْ کانُوا یَروْنَ الْمَسْحَ عَلَی الخُفَّین.

ترجمه: من هفتاد نفر از صحابۀ بدری را مشاهده کردم و همۀ ایشان مسح بر موزه های چرمی را جایز می دانستند. (تلخیص الحبیر: ۱/۱۵۸و بدائع الصنائع: ۱/۷۲ و فتاوی عثمانی: ۱/۳۴۰

اگر حکم جواز مسح بر موزه های چرمی با اینگونه تواتر یا استفاضه ثابت نمی شد هرگز جایز نمی بود تا حکم صریحِ قرآن مجید دربارۀ شستن پاها را تخصیص یا تقیید کرد، چنانچه حضرت امام ابو یوسف رَضِیَ اللهُ عَنْه می فرماید:اِنَّما یَجُوزُ نَسخُ القُرآنِ بِالسُّنَّةِ اِذَا وُرِدَت کَوُرُودِ المَسْحِ عَلَی الخُفَّیْنِ فِی الاسْتِفَاضَةِ،یعنی: منسوخ (مقیَّد) ساختن حکم قرآن توسط سنّت نبوی عَلی صَاحِبِهَا الصَّلوۃُ وَ السَّلاَم همان وقتی جایز است که آن سنت با چنان درجۀ تواتری ثابت باشد که حکم مسح بر موزه های چرمی ثابت است. (احکام القرآن للجصاص: ۲/۴۲۵) بنابرین حکم قطعی قرآن مجید بر شستن پا بگونه ای نیست که بتوان آن را با دو سه روایت تخصیص یا مقیَّد ساخت، بلکه برای اینکار آن درجه تواتری در کار و لازم هست که روایات مسح بر موزه های چرمی دارا می باشد.

و چون اینگونه تواتر دربارۀ مسح بر موزه های چرمی موجود است و رسول خدا صلی الله علیه وسلم هم خود بر «خُفَّین» مسح می فرمودند و هم به دیگران اجازۀ آن را می دادند، و «خُفَّین» در زبان عربی چنانکه در همۀ لغتـنامه های عربی مذکور است فقط «موزه های چرمی» یعنی «پاپوش های ساقدار» را می گویند، نه سایر اقسام پای پوشها را ، بنابرین اجازۀ حکم مسح فقط مخصوص موزه های چرمی خواهد بود و بس، و مسح کردن بر سایر پای پوشها جایز نخواهد بود.البته این پای پوشها و موزه ها اگر خصوصیات «خُفَّین» یعنی موزۀ چرمی را داراست، مثلاً:

آنقدر ضخیم است که معادل موزۀ چرمی دانسته می شود.برای راست ایستاده ماندن، ضرورت به شی خارجی ندارد.آب در آن نفوذ نمی کند.می توان با آن چند میل راه رفت.

در این صورت مسح بر این پاپوش و موزه جایز خواهد بود، زیرا تمام خصوصیات «خُفَّین» را دارا می باشد، و بخاطر همین خصوصیات است که مسح بر خُفَّین جایز گردانیده شده است.

اکنون باید دانست که «خُفَّین» در زبان عربی به معنای «جُوراب» نیست. و نه جوراب های امروزی، خصوصیات مذکورۀ موزۀ ساخته شده از چرم را دارا می باشد، بنابرین در شریعت محمدی عَلی صَاحِبِهَا الصَّلوۃُ وَ السَّلاَم مسح کردن بر آنها هرگز جایز نخواهد بود

اما روایات مسح بر جوراب

دربارۀ مسح بر جوراب، مخالف و متضاد با حکم صریح قرآن عظیم، سه حدیث روایت شده است. اکابر علمای اُمت اسلام دربارۀ این سه حدیث می فرمایند که حتی اگر این سه روایت از لحاظ اسناد صحیح نیز باشند، هرگز معارضِ حکم قطعی و صریح قرآن مجید نمی توانند شوند و بنابرین عمل بر آنها حرام خواهد بود.

ولی باید دانست که از طرف دیگر این سه حدیث نه تنها صحیح نیستند بلکه بسیار ضعیف بوده تمامی امامان فنّ حدیث، هر سه روایت را ساقط الاعتبار دانسته اند.

چنانچه حدیث اول از حضرت بلال رَضِیَ اللهُ عَنْهُ در مجمع صغیر طبرانی مروی است و حدیث دوم از حضرت ابو موسی اشعری رَضِیَ اللهُ عَنْهُ در سنن ابن ماجه و بیهقی و غیره مرویست و دربارۀ هر دو حدیث، حافظ زَیْلَعی رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَیٰ ثابت گردانیده که هر دو سنداً ضعیف می باشند. (نصب الرایه: ۱/۱۸۳ و فتاوی عثمانی: ۱/۳۴۲)

دربارۀ سند حدیث حضرت ابو موسی رَضِیَ اللهُ عَنْهُ امام ابو داود رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَی در سنن خود می نویسد: وَلَیْسَ بِالْمُتَّصِلِ وَلَا بِالْقَوِیِّ، که این حدیث نه متصل است و نه قوی. (ابو داود: ۱/۴۱ و الکفایه علی هامش فتح القدیر: ۱/۱۳۹و فتاوی عثمانی: ۱/۳۴۲)

لهذا این دو حدیث خارج از بحث اند.

اما حدیث ترمذی

اکنون فقط حدیث سوم از حضرت مغیره بن شعبه رَضِیَ اللهُ عَنْهُ که در سنن ترمذی مرویست باقی می ماند. امام ترمذی رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَیٰ آن را روایت نموده گرچه «حسن صحیح» می خواند لیکن تمامی امامان حدیث و ماهران فن جرح و تعدیل بخاطر اینکارش بر وی سخت تنقید گرفته اند.

✳ چنانچه امام ابو داود رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَی این روایت را در کتاب خود آورده می نویسد:

کَانَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مَهْدِیٍّ: لَا یُحَدِّثُ بِهَذَا الْحَدِیثِ لِأَنَّ الْمَعْرُوفَ عَنِ الْمُغِیرَةِ، أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ مَسَحَ عَلَى الْخُفَّیْنِ. (سنن ابو داود: ۱/۴۱)ترجمه: حضرت عبد الرحمن بن مهدی رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَی امام فن جرح و تعدیل، این حدیث را روایت نمی کرد، زیرا روایات معروف از حضرت مغیره بن شعبه رَضِیَ اللهُ عَنْهُ اینست که رسول الله صلی الله علیه وسلم بر موزه های چرمی مسح فرمودند. (نه بر جُوراب ها).

✳ امام نسائی رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَی نیز در سُـنَن کُبری خود می نویسد:لَانَعْلَمُ اَحَداً تَابَعَ اَبا قَیْسٍ عَلَی هَذِهِ الرَّوَایَةِ. وَالصَّحِیْحَ عَنِ الْمُغِیْرَةَ اَنَّهُ عَلَیهِ السَّلامُ مَسَحَ عَلَی الخفَّینِ.اعلاءُ السنن: ۱/۳۴۷ و نصب الرایه: ۱۰/۱۸۳)ترجمه: چنین روایتی را جز اَبُو قَیْس، کس دیگری روایت نکرده است و در علم ما هیچ راوی دیگری روایت اَبُو قَیْس را تائید نمی نماید. و روایت صحیح از حضرت مغیره رَضِیَ اللهُ عَنْهُ اینست که آنحضرت صلی الله علیه وسلم بر موزه های چرمی مسح فرمودند (نه بر جُراب ها).

✳ و امام بیهقی رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَی در سُـنَن خود از یحیی بن منصور روایت می کند که امام مُسلِم رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَی را دیدم که این حدیث (مغیره) را ضعیف قرار می داد و می گفت که روایات اَبُو قَیْس و هُزَیْل قابل قبول نیست، خصوصاً آنگاه که با روایان بزرگی که این حدیث را از حضرت مغیره روایت کرده اند مخالف باشد، و تمام این راویان روایت می کنند که حضرت مغیره رَضِیَ اللهُ عَنْهُ گفت که رسول الله صلی الله علیه وسلم بر موزه های چرمی مسح نمودند (نه بر جورابها). (معارف السنن شرح جامع الترمذی: ۱/۳۴۹)

✳ سپس امام مسلم رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَی اضافه می کند:لانَترُک ظَاهِرَ القُرآنِ بِمِثلِ اَبِی قَیسٍ وَ هُزَیل.

ترجمه: ما معنای واضح و صریح قرآن را بخاطر اشخاصی مثل اَبُو قَیْس و هُزَیْل ترک نمی کنیم. (معارف السنن: ۱/۳۴۹)

✳ امام بیهقی رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَیٰ خود دربارۀ این روایت می گوید:اِنَّهُ حَدِیثٌ مُنکَرٍ، ضَعَّفَهُ سَفیانُ الثَّورِیُّ وَ عَبدُ الرَّحمنِ بن مَهدِی وَ اَحمَدُ بن حَنبَل وَ یَحیَی بن مَعینٍ وَ عَلِیُّ بن المدیَنِی وَمُسلِمُ بن الحجَّاجِ، وَالمعرُوفُ عَنِ المغیرة: حَدیثُ المسحِ عَلَی الخفَّینِ.

ترجمه: این حدیث مُنکر است و سفیان ثَوری، عبد الرحمن بن مهدی، امام احمد بن حنبل، یحیی بن معین، علی بن مدینی و امام مسلم رَحِمَهُمُ اللهُ تَعَالَیٰ همگی آن را ضعیف دانسته اند، و حدیث معروف از حضرت مغیره رَضِیَ اللهُ عَنْهُ اینست که حضرت رسول خدا صلی الله علیه وسلم بر موزه های چرمی مسح می فرمودند. (معارف السنن: ۱/۳۴۹)

✳ امام نَوَوِی رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَیٰ دربارۀ اینکه امام ترمذی رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَی این حدیث را «حسن صحیح» خوانده است می گوید:

کُل واحدٍ مِن هولآءِ لَو اِنفرَدَ قدم عَلَی التِّرمِذِی، مَعَ اَنَّ الجرحَ مُقدَّمٌ عَلَی التَّعدِیلِ. قَالَ: وَ اِتفَقَ الحُفاظُ عَلَی تَضعِیفِهِ وَلایُقبَلُ قَولُ التِّرمِذِیِّ اَنَّهُ حَسَنٌ صَحِیحٌ.

ترجمه: اگر هریک از امامان مذکور در یک جانب قرار گیرد و امام ترمذی در جانب دیگر، یک یک ایشان بر امام ترمذی مقدَّم خواهد بود. و از سوی دیگر یکی از اصول حدیث اینست که جرح در فن حدیث، مقدَّم بر تعدیل می باشد. و همچنین تمامی حُفاظ حدیث بر ضعیف دانستن حدیث مسح بر جورابها اتفاق دارند. بنابرین، این گفتۀ ترمذی که این حدیث حسن صحیح است، غیر قابل قبول می باشد. معارف السنن: ۱/۳۴۹

*(*)*

پس هنگامی که همگی امامان اُمت اسلامیه در فن حدیث و جرح و تعدیل، مانند امام مسلم، سفیان ثوری، امام احمد بن حنبل، یحیی بن معین، علی بن مدینی، عبد الرحمن بن مهدی، امام بیهقی، امام نَسائی، امام ابو داود و سایر ایشان رَحِمَهُمُ اللهُ تَعَالَیٰ حدیث مذکور را ضعیف، مُنکر، شاذ و ناقابل قبول می دانند، برای هیچ مسلمانی جایز نمی باشد تا بخاطر مسح بر جورابهای خود بر این روایت استدلال کند و حکم قطعی قرآن مجید را تغییر بدهد.

از همین جهت است که تمامی فقهاء و مجتهدین اهل سنت و جماعت، اتفاق دارند که آن جورابهای نازکی که آب در آنها نفوذ می کند و بدون بستن با چیزی بر پای ایستاده نمی ماند و یا نمی توان دو سه میل با آن راه رفت، مسح کردن بر اینگونه جورابها جایز نیست.

و چونکه امروزه جوراب های نخی، پشمی و نایلونی رایج شده اند و به گونه ای نازک می باشند که خصوصیات مذکورۀ بالا در آنها مفقود است، بنابرین مسح بر آن جرابها در هیچ حالی جایز نیست. و هر کسی بر آنها مسح کند، وضویش نزد امامان مجتهد این امت مانند امام ابو حنیفه، امام شافعی، امام مالک و امام احمد رَضِیَ اللهُ عَنْہُمْ بلکه نزد هیچ مجتهدی از مجتهدین این اُمت جایز نمی باشد، و چنین شخصی دانسته یا نادانسته فقط دنباله رو شیعه و روافض می باشد. وَاللهُ یَهْدِیْ مَنْ یَّشآءُ وَ یُضِلُّ مَنْ یَّشآءُ.

والسلام علی من اتبع الهدی.

محمد ابراهیم تیموری

۱۲ ربیع الاول ۱۴۳۷ قمری